Friday 12 August 2011

Tusun Leka Jako Iban

Teterubah aku meri selamat betemu ba dunya siber.  Sebulan ka udah lalu sampal agi berita ka dipansutka ditu ngenang politik, kelebih agi politik menua Kapit.  Tu ukai ketegal gaga tauka pedis ati ka sapa-sapa, tang laban aku rindu sereta sayau ka menua diri, deka meda menua diri maju sereta ka meda rayat mansang dalam pengidup.  Nya alai, dalam aku ka mansutka penemu, nyangka penemu tak bisi lunggar ari iya ka patut tauka tak luba-luba peda kita, aku minta ampun.  Lengka ka kitai kenang pasal politik, diatu kitai ngenang pengaya jaku Iban.

A

abang __Pangkat dalam strata sosial etnik asal Melayu di Sarawak.
abang berayah __Tiang tengah ba ruai endur ngaitka duku, agi kelia kadang-kadang bisi tanduk rusa.
abi besi – Tanda tauka kelai ti suah dikena bansa Iban nyadika entara temuda (tanah) iya nya baka belakang tanah, lebak, kayu besai, buluh, batu galang etb.  Panggul berumpang kampung tauka panggul bumai temuda.  Beguna kena nentuka garis bagi tanah temuda antara sida ka bumai ba endur nya.
abi kaki, abi jari – Bekau pengawa ti udah dikereja orang ka dulu agi lalu nyadi teladan orang ke dudi ti bekaul enggau pengawa nya.
abis runding__Nadai agi idea, penemu kena mutarka siti-siti pekara
abis sain__Abis sempekat , abis timpuh (expired).
abis seput__Mati.
adan__Garis endur belabuh pekit belumba tauka garis pengujung/pengabis kena nentuka pemenang.
adat __Daya idup tauka jalai pendiau sesebengkah bansa.
adat asal Iban __Daya idup tauka jalai pendiau bansa Iban nitihka kosmologi Iban. Adat Iban nya adat ti nyadi lalau pendiau bansa Iban baka dalam Adat Iban 1993.
adat basu kaki__ Ngenselan temuai datai ngena besi ka kering semengat tauka kebuk ka kurung semengat ngambika burung tauka mimpi ka jai tabar lar.
adung belalai__Enda ngayanka diri ka bendar ba mua mayuh.  Cunto:  Nayum nya gaya ka tak diau diri,  enti udah mabuk mayuh cerita iya, baka adung belalai. Penerang: ikan adung bisi surik chelum ba kerigai iya, surik nya enda dipeda, semadi kitai nyilakka pidin iya.
agi bau lia__Anak lelaki ka agi biak, tang udah deka ngemujangka diri nemu ka nguntik orang indu. Cunto: Kunday anak Apai Ali nya agi biak bendar, agi bau lia tang udah nemu ka nguntik indu dara.
agi urap-urap ari__Agi tumu pagi bendar, apin tekerebak tawas tang udah bisi kukuk manuk.
ai ansah__Sebengkah leka main dikena meransang, ngelancham ati enggau runding sereta muji orang ti deka diasuh bejaku. Chunto  Ai Ansah 1:  Nyadi Ai Ansah tu tapis silup jaku dikena meransang tauka ngansah  pangan diri lebuh maya pengerami baka maya melah pinang, maya gawai enggau pengerami bukai. Iya ke bender bendar sekira ke jaku peransang enggau basa meh nya dikena ngangkatka orang ti dituju nya ari penuduk iya. Kebuah kitai ngansah orang nya ngambika iya enda malu mansutka penemu diri. Kedua agi ngambika penemu ti dipansutka iya nya lagi bias landa, ngasi sidi, ngayuka pemujur pengawa ti dikereja maya nya. Ai Ansah tu mayuh macham. Iya enda tau diberi ngagai orang sebarang, nama ukai orang ke empu pengawa ti dikeluluka kitai dia. Enti salah beri, iya tau negamalu sereta ngelanyaika orang, tit au ngujungka penyarut nyadi enti pala sama udah ngelu. Ambika banding ai ansah ungkup Tuai Rumah enda tau diberi ngagai Bujang Berani.

Cunto Leka Ai Ansah I

Nya alai tu meh ke digela aku ai sempuli padi nubai,
Tumbuh di tanah latah mandai,
Dibantun dara imun nyerumba sebum panas lemai,
Diketau dara bagau betenggauka seliau bintang tigai,
Dikisar indai entukar bebar enggau kah lamba mikai,
Ditutuk dara  gauk enggau lesung tunggul kelampai,
Ditampi dara tinggi enggau chapan baru tembu bingkai.
Lepas nya baru dipanduk dara gauk enggau periuk temaga Berunai,
Dichampur indai burung tekukur enggau meki ragi pemakai,
Disimpan indai burung bayan dalam tempayan dua berimbai,
Disengkabung indai burung tiung enggau lumpung kudi Berunai,
Udah nya baru lalu dituang indai bujang ngagai balang butul kirai.
Dia iya lalu bebali nyadi tuak ansah beram nyamai,
Enti kelia dikena ngansah niang Minggat apai Runai seduai Awan apai Sawai,
Tang ke tu kena aku ngansah tatah dabung landai nuan Igat wai,
Ngambika ati nuan berani ngereja semua utai,
Awakka runding nuan juring baka juing laja kirai,
Sada nuan bias ari tuba Kayan Makinai,
Ngambika mejang nuan ila tau enggau orang ngerandang jalai singkang pemansang ngemajuka bansa kitai.

Ai Ansah II

Tu ai teratak bintang banyak ninggang awak arus nanga
Tu ai gemuruh bintang labuh baka suluh lampu kelita
Tu ai capah batu belah tinggang darah babi menua
Tang agi ga tu dikembai aku ai sempuli padi puya,
Ai bingka  padi kerapa tanam sida di emperan tanah kerapa
Nya alai tak mansang padi bangang ngasuh tak betugang tuga cenaga
Tak nyadi padi wie ari kaki sampai antara
Peda buah naka pemanah teruya-ruya
Ketau dara bagau pulut timau enggau pesingan tangan tapa
dua Kambut di buntut guni baja,
bai pulai nuju penyambai rumah raya
Lalu diindik di atas pentik papan pelangka
Lalu ditiup enggau ribut angin raga
Lalu tampi enggau siti chapan dua
Lalu dijembi dara mereti sehari-hari ke ari pagi sampai matahari ke teruji putui linda
Lalu diinjin ba injin ke bemain enda belepa
Lalu dipanduk dara gauk dalam periuk kendi tembaga
Lalu diengkah manah-manah selidak chapak bunga
Lalu digerami enggau igi ragi segala
Udahnya lalu dikandang sida aya jang dalam rumbang tajau singa raja
Lalu disarap dara nelap enggau lipat kain kesumba
Lalu dituang dara mekang dalam balang butul segala
Lalu diperenchitka aku mimit dalam chubit chawan bunga nengah kelasah tikai sana jawa
Tadi bai dara bajik pansut ari penaik bilik buka dua
Bai ngagai kitai ke berintai duduk semuka tugung bala
Laban randa seharitu besai pengawa melah gelagah buah pinang seleka,
nyemelaka asap lia nyemakaka bunga chempaka
Nya alai ai tu kena aku ngansah terinting puting dabung  seleka
Awaka nekis nyaris inggar didinga
Sepindah enda munyi pantap
Niang Minggat laki Jara
Lebuh tinda dibai orang ngujika ati berani mutus changka
Nyimpung igi balang begumba, merejuk kuta pintu labang
Laban tinda nuan tu endang dipanahka kita serumah nembuka kereja
Bejadi seduai ka melaki bini kumbai kitai melah pinang.

AI ANSAH BUJANG BERANI

Ai perugan buluh payan tumbuh di emperan Kapuas rinda,
Ai terutu temiang pambu diguna indu kaban dara,
Digulai ini kitai Rabai enggau peretai rampang bunga,
Disimpan ini Inan dalam tempayan benda menaga.
Nyau kelama-lama dia tak bebali nyadi asi beram bisa,
Enti dikena nitihka ripan, tau iya bebali nyadi ke peduman anak mensia,
Tang enti salah engkah dia iya tau bebali nyadi dadah ngasuh gila,
Tau ngasuh pala luga-luga enda nemu bekira,
Tau ngasuh jari kitai selalu deka berani nantaika senyata.
Nyadi ke tu ukai pia, tu ga dikena aku ngansah dilah sura nyawa,
Aku ga meda pala nuan nyau repa umba tempuga kenyali banda,
Meda belakang nuan bebendang tinggang seludang baju kasa,
Meda punggung nuan nyau penuh keliling gelung rajut bisa,
Meda lengan nuan unggal megai enteran sangkuh temaga,
Nya alai tak chukup gaya nuan dipeda aku, patut bendar digelar pesilar ular naga,
Selalu enggau beripa ba nanga jalai bepampang.
Nya alai enti udah munyi nya irup meh ai tu unggal,
Enda tu ngasuh nyawa nuan lesi bebadi ilang laya,
Semina tak ngasuh tubuh nuan teguh ari selama,
Ngasuh isi nuan tan berujanka leka meriam bedil temaga,
Ukai enda lebuh tembai orang begawaika igi rirai balang begumba,
Endang nuan dipaduka orang ngirup ai tuntung jalung bisa,
Laban nuan bengat beberita didinga semua sekayu menua Malaysia nunggang,
Ukai semina naka nya, enti lebuh orang ngintu pengada Tuan Gavernor,
Dia baru nuan pansut nama, ketegal diberi iya tanda terima bintang.

AI ANSAH DIKENA NGANGKATKAN ORANG BEJAKU

Tu ai lia bingka kerapa,
Ai pun tarum kemuja,
Ai pating limau raja,
Dikeluahka aku di kelansah tikai anyam dua,
Ke udah diembun kaban teruna,
Setaun mangun pun padi puya,
Udah dipanjah endu teruna dara bungah enggau darah babi sepa.
Udah nya ditaruh kami teguh-teguh dalam manduh indu benda,
Nya alai ke lemai tu,
Dikena aku ngansah tatah dabung seleka,
Enggi nuan punggal,
Nyadi menya udah ga tu dikena aku ngansah perapang pedang temaga,
Enggi Mujah Buah Raya,
Enggi niang Ngumbang apai Lada,
Enggau enggi Bantin apai Rengga,
Lebuh nya bisa ku iya ari sia mata changka,
Laban lalu diujika sida Bujang Berani,
Dikena sida ngalahka segi kuta Raja,
Di nanga Batang Skrang.
Tang kelemai tu punggal,
Dikena aku ngansah terinting puting dabung seleka enggi nuan,
Ngambika nekis nyaris inggar didinga,
Disemaka aku ngagai serumbung panjung kapal Johara,
Lebuh iya ke ngundan Ranee bini Raja,
Mudik ke menua Batang Simanggang.

AI ANSAH TUKANG TUSUT

Nya alai tu dikumbai aku rantau panjai bidai belabuh,
Ngitar tunggal guntur gemuruh,
Ai taruh tu teruba tubuh,
Endang lama udah ditagaka dikena muka berinja dabung tingkuh enggi nuan,
Laban nuan ga udah dipaduka orang bejaku enda ulih ngasuh,
Kenu ku sida nuan teleba nusun ari pun buluh bauh teruba tumbuh ngelanggai tinggang.
Nya alai tu dikumbai aku rantau panjai bidai belabuh,
Ngitar tunggal guntur gemuruh,
Nya alai tu ai penuchi pengerak ati,
Lama udah dikandang di seregang balang seraie,
Diperenchitka mimit di chubit gelas bekaki,
Dikena aku muka berinja dabung gigi nuan punggal,
Awakka nyawa nuan nekis nyaris inggar bemunyi,
Indah enda munyi serumbung panjung keretaapi,
Kena kemudi lurus segi tanam tumpang,
Nuan ga endang dipaduka orang di lempedu kandang ati,
Tau nusun ari pun mula nyadi,
Teruba mereti tediri nyadi orang.
ai basu kaki – Ai tuak/arak bisa dikena nyibur pengabang udah sida terenah duduk.
ai beru sebayan – Ai jalung / buluh ti diirup maya Gawai Antu. Ai jalung diirup bala bujang berani ti udah kala bedengah lalu ai buluh tau diirup bala bujang berani ti udah ngirup ai jalung tauka sida ti ngirup ke aris.
Ai Limban – Menua ke dipansa semengat orang ti parai lebuh niti Titi Rawan dalam pejalai ke Sebayan.
ajar Bungai Nuing__Jaku ajar ka kasar munyi ka ngelanjur.
akar masar – Taring babi ti nyadi pengaruh. Iya mega suah disebut taring babi nyadi (disebut dalam leka main).
alah ayu – Sakit ketegal pengawa ti dikereja diri empu ti lunggar ari patut lalu tau ngujungka pemati.
alah bulu__ alah laban orang, taja pan gamal fizikal iya kering agi tauka sebaka enggau orang  ka dilaban.
alah nyadi amau (abu), menang nyadi arang__Belaya nadai ngenataika penguntung ngagai kedua-dua piak.  Cunto:  Laya antara anembiak redak sida iya serumah ketegal enda seati ba politik nadai ngemai penguntung ngagai sida, laban alah nyadi amau , menang nyadi arang, kedua-dua piak sama bela tebunsa laban enda serakup ngereja pengawa.
alah penemu__alah belabanka penemu, ketegal kurang penemu tauka penau ba siti-siti pekara, aka ba penemu politik.
alah sabung__1.  alah nyabung manuk, 2. Belaya ketegal alah disabung orang.
alah tulang__Alah pengering
alah tumi__Mabuk
alah uti__Alah bebuti, alah belaban penemu
ambai lalai__Sulu ati/pangan ka dipelalaika.  Cunto: Apai Aban bisi tiga iti talipaun bincing, talipaun siti endang dikena iya bekuntik enggau ambai lalai takutka ditemu indai Aban.
ambar mati__Pengaruh ka tau munuh nyawa.  Cunto:  Jubin bisi  ambar mati nya alai iya enda kala bejaku kasar tauka datai jari ba bini anak iya enggai ka tak kelanjur.
amu mata__Semua utai dikedekaka magang.
anak apai__anak ka enggai jauh apai
anak asi apai indai__ anak ti dikerinduka apai indai
anak indai__anak ka enggai jauh ari indai
anak kampar__orang datai
anak raja__pelangi, rainbow
anak raras__anak kayu ka agi mit
anak uting__Anak babi.
andau titi penguji__Titi rawan
anembiak __bala perayat
angam__Rangka, tumam, kuat makai enggai meri orang, amu
angkat Beketan__Orang/temuai ka lalu mulaika diri udah badu makai.  Cunto: Udah badu merarau tengah arinya bala raban parti penyakal tak angkat Beketan laban udah alah penemu laban kami serumah.
angkat engkarasak__Angkat ngenyit enggau enda bebah-bah, udah nya lalu nadai temu penunga. Cunto: Igat tak angkat engkerasak. Udah ka meri jaku tangkan ngagai YB ba ruai Tuai Rumah, iya tak angkat lalu nadai temu penunga.
angkat engkerawai__ Angkat sereta bebala mayuh, nadai tinggal siku. Cunto:  Tak peli-peli mata Tuai Rumah Engkaul, meda sida iya serumah tak angkat engkerawai ninggalka aum laban enda setuju enggau penemu tuai rumah ka ngemai sida agi nyukung YB ka udah lama ba nyadi pengari sitak sida lalu nadai meri pemansang.
angkut semut__Peda jaku banding
antu berumah di baruh dagu__antu enda ulih peda, tang iya ninga utai ka kitai
Antu Rua, antu rangka__Sebansa roh ti jai ke mai pengerua, pengerugi enggau pengerusak. Chunto sampi kena muru Antu Rua: ‘Nyah…, tu beri ngagai Antu Rua, Antu Rangka, Taban rinan, ngagai menua kita, Anang agi minta, anang agi nanya, Anang ngachau, anang ngeregau.
antu tudung dulang__Antu nyaru nyerupa baka mensia.
apin burung terbai apin rangkang patah, apin raung /kijang nyemerai apin ai  bah__Apin kitai datai/ngerja penyalah apin ga barang orang lenyau tauka apin ga orang bulih penusah.
aris__1. Peturun nitihka tusut. 2. Nampung pengawa enggau adat aki ini sereta turan ti diajar sida.
aruk-aruk burit kali, pagila lusa dudi ari__ Disebut; aruk-aruk burit kali, pagila lusa dudi ari, kami mesti malas penyai nuan nya.
arung beradung __Sengkapan dada ti disebut dalam leka main.
asai idung ukui__lauk, asi tauka pemakai bukai ka udah celap lalu endai nyamai diempa agi
asaika digenggam semengat__Nyaris-nyaris ka bebadi ka tau nabanka nyawa/ ngasuh mati.
asai ka diau di baruh punggu __Semampai irau ati tauka nangi laban penusah tau datai sebarang maya. Cunto:  Sekumbang pengawa bepilih Kunsil Nengeri tu kami serumah tak asai ka diau di baruh punggu, laban bala kami ka sampal nyukung parti penyakal, ni nemu nyangka perintah tak ngetuka projek anak manuk kami.
asai ka digerami atau__Begedi meda orang tauka hal-hal ka dipeda
asai ka dipandam dada__Tekenyit, kesal amat ati.  Cunto: “Nyau asaika dipandam dada aku” ka YB Engkerumong meda penyampau undi ka nyukung iya nyau tinggal-setinggal.
asai ka enda ngindik tanah __Rari empa penakut iya.  Cunto: Apin aku kala ngenakut nya, rari ka antu Kok Lir, asai ka enda ngindik tanah enda berasai kaki tesipak ke urat engkabang.
asai ka lepas ari nyawa baya__baru udah lepas ari penusah ka berat
asai ka makai peku getah__dagin ka kelalu liat, enda ulih kunyah
asai ka nadai darah agi mua__ kelalu takut, kelalu tekenyit, kelalu malu
asai ka semina ba idung aja seput ka agi__ ka luput tauka nyau ka lemas dalam ai
asai ka tiki darah mua __Pedis ati, ringat
asai ke dibuai empeleman (empeleman–uras/debu ka masuk dalam mata)__Berasai nyamai bendar, nadai pedis agi.  Cunto: Sekumbang jalai Ulu Krian udah tembu ditar, nayamai amat bekerita kulu kili, asaika dibuai empeleman laban belanja minyak enggau servis kerita nyau kurang agi ari suba.
asaika udah dibelit sawa__Pedis isi laban lelak gawa/bemain.
asi pana __ asi celum ka dikempuk diengkah ba duku lalu di empa orang tuai ka nanggam ulit. Penyampau kempuk asi pana bepanggi ba penyampau  “Tungkun Api” orang ka mati
asi udah disungkit sapa enggai makai? __Sapa-sapa pan enda enda nulak enti  pemakai  tauka pemanah bukai enti udah dinahka.  Cunto: Mimit pan nadai meh Apai Igat nulak penemu YB ka deka minta anak iya ka menantu, asi udah disungkit sapa enggai makai? Enya ka di ati iya ngelama tu
aum juak__Ngaku diri nyukung dalam aum, tang udahnya nulung orang bukai.  Ngumbang suah amat aum juak enggau Bantin, laban iya suah nanahka perintah maya ngayau Bantin.
ayam ribut__kayu digaga baka propeler bilun buah engkabang bepusin enti dipuputka ribut

B

babas mali__Tanah mali, enda tau dipumai tauka alai bekebun
bah tunggal__Bah ngenyit laban ujan bangat tang enda lama.
baiya__Gari enggau perengka bukai ka dibai orang ka mati
baka alu enggau lesung__Sama bela begunaka pangan diri
baka amau di atas tuga/tunggul  (nyangka bisi kabih-kabih jaku sempama Melayu)__Enda entap pendiau/enda tetap megai pengawa. Cunto: Menijar SALCRA nya baka amau di atas tuga laban sebarang maya iya tau diganti orang enggau orang bukai udah ka terang-terang kimpinka parti penyakal dalam pengawa bepilih tu kemari.
baka api ka dipanjah ai __Padam tekala nya, badu bejaku.  Cunto: Apai Igat  ka bejaku kerah-kerah ba aum nya lalu ngetu tak baka api ke dipanjah ai meda Indai Igat melut-melut ka mata iya nyenguk ari mua pintu.
baka bala anak impun __Bala anak agi mit ka enggai jauh indai sida.  Cunto:  “Balat ga bala anak Sundun nyau seruran empurit , enggai jauh baka bala anak impun.” Ka Jedun sambil beratika sida Sundun nurun mandi
baka batu tungku__Duduk enda bejaku/enda nimbal randau orang.
baka baya ditegah indu.__Pinta ngenyit. (minta indu ka bini ngenyit, nadai disadang)
baka beliau bedua iku __Nelap amat, mentas sereta enda sayau ka utai.  Cunto: Apai Jatan nayamai enggau begulai laban iya nelap sereta mentas baka beliau bedua iku.
baka buyah ka nabakka diri ke api__Ngiga pemedis kediri empu. Cunto: Sida iya serumah baka buyah ka nabakka diri ke api, deka medis diri empu, berani ka nyukung parti penyakal ka temu enda ulih mai pemansang.
baka Cina ka alah bejudi__Duduk nyerungkung, baka ka tusah ati.
baka Cina melut mata__Enda nemu runding agi.
baka empa beketan pindah__makai semua utai ti dikemisi maya nya. (kelia enggka enggai kiruh bebai ke pemakai pindah kini)
baka empa Iban begawai__Mayuh, sampaika nyau bisi tebasau ngapa, nadai betagang makai, takarka enggai tauka mutah.
baka empelasi mabuk keruh, baka empalekong mabuk ambuh__ Ngetu, tebelengga enda lama.
baka enseluai ka nangkap dak___Bedau abis orang bejako udah di dilampat.
baka idung entara mata, baka dilah entara nyawa__Enda nyukung sapa-sapa. “Aku tu baka idung entara mata, baka dilah entara nyawa enda ngarika sepiak-sepiak endang ngaduka laya kita enggau cara ka betul”. Ka Penghulu Entingi ngagai sida iya serumah.
baka ikan ka ngaban__Beraban bebala mayuh, bejalai besun-sun.
baka ka baru pansut ari babas__Gamal ka enda meruan, buok, mua mata tauka gari ka dikena.
baka ka deka nyuluk bulan__Kelalu besai ati, taja pan nemu utai nya mar diulih.
baka ka dipanjai ai__Utai ulih ka enda meruan.  Nya alai enti madamka api ngena ai, orang ka tuai enda ngasuh tak manjah ai ke api. Pemali iya, enggai ka utai ulih kitai baka ka dipanjai ai.
baka ka enda diajar apai indai__Enda mereti
baka ka engkadah bulan/bintang__Bisi ati deka ka orang tauka pemisi tang enda tulikha, semina buya meda aja.
baka ka mabuk kulat__balat ka ketawa
baka ka meda balak mentua__Tegenung meda utai ka nyadi.  Cuto: Anggat tak tegenung baka ka meda balak mentua meda bala menyadi iya ngangkatka sentubung apai iya, enda nemu nulung.
baka ka meli tekang emas__Barang kelalu mar
baka ka nan bubu pesuk__Sigi enda bulih penguntung.  Cunto: Lama amat kami udah nyukung YB nya, nganti iya ngemai pemansang ke menua  kitai lalu ga bedau, kitai tu baka ka nan bubu pesuk.
baka ka nebang pisang__Nyamai diatur jadi melaki bini, tak mujur nadai betarit-tarit nguai
baka ka ngerumpang para anggus__Berumban ngerja pengawa beguai ka tembu, tambah mega laun belabuh.
baka ka ngisi tibang bumbus__Orang ka enda nemu kenyang/puas makai.
baka ka udah dibinsai menaul__ Gamal ka enda meruan, buok, mua mata tauka gari ka dikena.
baka ka udah ditelan sawa__ Gamal ka enda diaduka, buok, mua mata tauka gari ka dikena.
baka ke nanya laut bira __ Enggai nyaut lebuh ditanya.  Cunto: “Nama utai dikeringatka nuan, tak enda nayut ditanya aku, nyau baka ke nanya laut bira”. Pia ka Apai Alin merak Indai Alin.
baka kelita ka abis gas/ai__ Mati, parai
baka (menteri) kepayang ka ngada ka dilah __ Orang semina ngeluarka jako aja tang iya empu enda ngereja pengawa.
baka kera ringas__ Lesay-lesay ngapa, ngerising ngayanka ngeli maya ditanya tauka maya berandau
baka keranjai manok=baka tulis lutur__Tulis ka ja enda ulih baca.  Cunto: Tulis Lutur Liman nyau baka keranjai manuk enda ulih baca.  “Baka tulis lutur tulis nuan tu, ngelu pala aku maca” Pia ka Pengajar Chabu sambil empalungka bup Uchak.
baka ketup lelabi mati__pengerindu ti enda mudah putus
baka kilat ngelambai petang __Jampat amat ngereja pengawa.  Cunto: Jampat amai Indai Endun berapi/nyumai, baka kilat ngelambai petang, sekejap aja alai iya ngagauka kami makai.
baka Kumang ke nupi ular sawa __ular sawa ditupi kumang ari mit tang nyau besai deka makai iya. Reti nya orang ke enda nemu beterima kasih ngagi orang ke udah nulung serta nupi lalu nyengulaka iya,
baka landak, udah ditemu baga__Ulah enggau pendiau orang siku-siku ulih ditemu ari meda gamal tauka perangai iya
baka lutur ka enda ulih ngubat diri empu__Enda ulih mutarka penusah ka nuntung diri enti enda nanya penemu orang bukai.
baka manang ka enda tau ngama / belian ka diri empu__ Enda ulih mutarka penusah ka nuntung diri enti enda nanya penemu orang bukai.
baka manuk ngerejah taji = baka buyah ka nabakka diri ke api
baka mayau /ukui ka labuh/lenyau anak___ kasak-kasak enda jenuh
baka mayau enggau ukui__Selau belaya, enda tau begulai, enda sepenemu
baka mulung, __Nitihka sepeneka orang. Cunto: Dalam pengawa bepilih ka sekali tu kami serumah baka mulung, enda muai penemu Penghulu tak sebarang ka  iya, dibai iya nyukung kami nyukung, dibai iya nyakal kami nyakal.
baka pendiau bunsu bubut__Kamah, kutur
baka perau ngantaka pengkalan – Sempama urang ke baru belaki bebini, maia ti baru datai di rumah entua, cukup pemanah, cukup rajin ngereja pengawa. Tang nadai lama aja.
baka perau ngumbaka gandung, baka dampa ngumbaka langkau, baka titi ngumbaka lalau__Ulah orang siku-siku ka ngumbaka gamal enggau pendiau iya.
baka pipit ka deka nelan buah embawang__Orang ka kelalu besai ati enda ngipakka pengering tauka pendiau diri. Cunto: Ujang seduai Ajom ka di ulu nya ngumba ka diri ka bediri minta pilih, baka pipit ka deka nelan buah embawang enda nemu diri tak enda kala nyanya diri semenua maya ka bepansa, jauh agi ka mai ngirup kupi.
baka pitak dibuai mata__Orang ke nadai daya agi laban ditinggang penusah.  Cunto:  Kami serumah baka pitak dibuai mata, nadai daya agi udah projek anak manuk ditarit YB.
baka rangkah__Kelalu kurus.
baka sibau rumbau__Pengawa tauka semaya pengerindu ka puntan ngapa, nadai pengujung
baka tapang diwan rembia, baka lubuk diwan baya__Indu/lelaki ka udah bisi pangan/ bisi laki tauka udah bini orang.
baka tekura ke ngirit kerubung __Pengelubah orang siku-siku bejalai.  Cunto: Lubah amat pejalai Indai Entiban, baka tekura ke ngirit kerubung, ni enda nyau lemai baru iya datai.
baka tekura, enggai enda mantupka diri ba bandir__Enda mantul ngapa ngereja pengawa taja pan lubah sereta enda tentu mujur enti pengawa tauka juluk ati nya apin bepengujung.
baka ukui  ka deka beranak__ kasak-kasak enda jenuh
baka ukui ka egkadah linau__Tetengok meda orang makai tauka  kelalu ka ka orang.
baka ular ke udah nyilui __ ular enti baru udah nyilui sigi agi pedis serta nadai pengering. Iya lembut lalu suah bendar ulih diempa jelu bukai dalam babas laban enda ulih ngerari ka diri. Kitai mensia enti disema ka orang baka ular baru udah nyilui reti nya pedis isi, baru gerai sakit serta nadai pengering.
baka ular matak silui __Lubah bendar ngereja pengawa.
baka pajar sumbu lampu kedai__Terang
baka pesedan bulan tumbuh lemai__indu ka bajik
baka petakang bintang berintai __indu bajik
baka pinang dibelah dua__ lelaki sigat jadi enggau indu ka bajik mega.
balang bedai – Antu Pala ti diserayung ngena pua kumbu ‘Punggang Ampang Bali Menyeti’ ba pandung lebuh Gawai Burung.
balang berang__Antu pala
balang__1. Tabung baka selinder. 2. Semaya tauka pengawa (projek) enda nyadi
balu __ udah mati bini tauka laki
band semadi nadai__Grup bala penyanyi enggau pemuzik ari Ranan, Kanowit
banyak tai badak, mayuh tai nyumbuh__ Mayuh lebuh ngereja pengawa tang utai ulih enda ngipak ke pemayuh tubuh.
baru ngangkatka diri bujang__Lelaki beumur 14 – 17 taun
baru ngembul tusu__dara biak, 12-15 taun
baru ngemula__nembiak indu baru ka dara/datai haid
baruh ari__di dunya tu (universal).  Ambai aku ka suba meh pengabids indu bajik, baruh ari tu
batak asur__penemu enda tetap, berubah- ubah
batang enteli – Munyi patah sebut ti disadang berima ba ujung ayat dalam entelian jaku tapis tauka leka main.
batu tungku deh nemu besengki__Nadai mensia enda kala belaya tauka beserkang penemu enggau orang bukai.
baya pandang__Gari orang ka mati ka diayankan ba sapat maya nyengai antu
bayar pengerusak tubuh__Mayar ukum ketegal udah ngemedis orang
beambi ulih__Ngambi untung kediri meda orang ka enda nagang, tauka meda orang ka lemi tauka baruh agi status ari iya.
Bebancak Babi__Bebaik__Bebancak Babi ti suah amai disebut ba mulut tuai-tuai kelia? Bisi kebuah aku deka mai kita bekunsika jerita tu. Keterubah nya endang kena nerang reti leka jaku tu. Lalu kedua kena kitai mulaika pengingat enggau ngambika lalu nyimpan jerita lama (Historical Even) ti bansa tu ba dalam rikod media elektronik. Reti jaku ‘Bebanchak Babi’ ti diterangka ditu ianya adat ti dikena ketuai menya besempekat, bebaik tauka adat badu bekayau, beserang pangan diri. Nyadi dulu kelia baka ti endang ditemu kitai, apin penatai Raja Kulit Putih ari England, rambau nya kelia kitai iban endang ngemeranka pengawa ngayau nyadika siti ari gaya idup (Culture) kitai. Nya alai lebuh Raja Kulit Putih (Raja James Brooke 1842-1863, Raja Charles Brooke 1868-1917, Raja Charles Vyner Brooke 1917-1946) merintah menua Sarawak, ketebal agi pengawa Raja nya nagang penyawa kitai Iban ti bekayauka pangan diri ari ti ngaga pemansang ke dipengunaka rayat. Nyadi adat Raja ti nagang lalu deka ngemunaska adat bekayau (Culture of Headhunting) ba raban bansa Iban balat bendar ngemediska ati sereta dikenggaika tuai-tuai Iban ti Tuai Kayau, Tuai Serang, Raja Berani, Bujang Berani enggau ti dikumbai Manuk Sabung, Manuk Pukung. Nya alai dikena nagang enggau ngemunaska pengawa bekayau, dia Raja suah ngatur adat Bebanchak Babi (Peace Making) dikena bebaika tuai-tuai ti keran deka bebunuh ngelaban pangan diri. Nyadi keterubah adat tu Bebanchak Babi tu diatur Raja, ianya ba tengah Kubu Lubuk Antu (Fort Arundell) kena 27 June 1888. Ianya dikena bebaikka laya entara Iban Ulu Batang Ai enggau Iban ari Kapuas Ulu, ba menua Kalimantan, Indonesia ti enggai badu bekayauka pangan diri. Nyadi kenu ku jerita ti ditusui urang ke tuai, penyarut nya kelia betumbuh ari siku iban ti benama Langgai ari Besayah, Kapuas Ulu ti mukut Belayung kitai Iban ari Ulu Batang Ai lebuh sida ti ngabang ke sepiak nyin. Nya alai ketegal laya nya, dia kitai Iban ari Ulu Batang Ai lalu nyerang rumah panjai sida Langgai di Besayah enggau sekeda rumah-rumah panjai din ti dipansa sida. Baka nya mega Iban ari sepiak nyin malas nyerang ke sepiak kitai kitu nadai milih bagi rumah ti enggau bemunsuh. Lebuh adat Bebanchak Babi nya dikereja menya, tuai-tuai ti nguluka bala Iban ari Ulu Batang Ai iya nya Pengarah Jimbun ari Jengin, Penghulu Ngali ari Delok enggau Penghulu Tembak ari Tinting Lalang. Lalu tuai-tuai ti nguluka bala Iban ari Kapuas Ulu ianya Temenggong Budit ari Lanja, Pateh Menggong ari Malai enggau Temenggong Tutong ari Ampar. Sida tu ti datai rambau nya menya endang sama-sama bisi mai Tajau Ampun sigi ari sepiak-sepiak ti lalu dipetukarka sida enggau pangan diri. Nangkanka nya adat Bebanchak Babi mega bisi diatur dua kali ba Simanggang iya nya kena 4 August 1920 enggau kena 1 February 1924 dikena bebaikka Iban ari Batang Ai Engkari muak sepiak enggau Iban ari Lemanak, Skrang enggau Layar ari sepiak. Adat Bebanchak Babi ti pemadu besai diatur Raja Charles Vyner Brooke ianya kena 16 November 1924 ti dikereja ba Kapit dikena bebaikka Kayan enggau bala Iban Ulu Batang Ai, Ulu Batang Rajang ti betuaika Penghulu Koh ari sepiak. Lalu ari sepiak bala Kayan, Kenyah ti ari Batang Rajang begulai enggau bala Kayan, kenyah ari Apoh Kayan pegai perintah Belanda di Kalimantan Indonesia betuaika Tama Kila. Pengerami nya kelia digulu lebih 4000 bala tuai-tuai kayau begulai enggau bala manuk sabung enggau bujang berani ari kedua-dua piak ti sama chukup ngena ngepan, pekayan kayau, bebai terabai enggau sangkuh, betangkin pedang, ilang tauka nyabur. Pemesai ti ngulu pengerami nya kelimpah ari Raja Charles Vyner Brooke, bisi mega datai siku Captain ari Netherlands Indies Army enggau siku Controleur Apoh Kayanti di Kalimantan. Nyadi bala Kayan enggau Kenyah ti ari Apoh datai ngena 95 buah perau pengayau ti diuluka perau Tama Kila. Perau sida nya undur empat-empat buah begandin lalu sesiti baris nya bisi kira 50 ila ngentudika pangan diri. Lebuh sida ngelimpas kapal Raja, dia meriam pan lalu diselup; Bala sida nya mega lalu sama-sama sereta nirika sengayuh dikena nyelut Raja Charles Vyner Brooke enggau pemesai-pemesai kulit putih ti ba dek kapal nya. Pengerami nya menya tebilang agi dikumbai ‘Palit mata, Sapu mua’. Dalam pengerami ‘Bebanchak Babi’ nya kelia, dia Tuan Raja lalu meri Tajau Menaga Labang (Burak) sigi siku ngagai Penghulu Koh seduai Tama Kila enggau setawak selebuan siku ngagai sapit seduai. Nya ketanda sida nya udah nulung Raja ngaluska menua. Lalu Penghulu Koh lalu dititah perintah nyadi Temenggong. Lebuh pengerami adat ‘Bebanchak Babi’ tu dikereja, dia tuai-tuai kayau sereta enggau bala manuk sabung sida lalu bertabur beras kuning, besumpah besemaia badu bekayau lalu betukar tajau tauka setawak dikena sida nanggam jaku semaya sida enggau pangan diri. Udah temu atur ti besilihka tajau enggau setawak, nya baru atur ti manchak babi enggau sangkuh lunju pen dikereja tuai ari kedua-dua piak ba mua bala mayuh sereta enggau panjung-panjung. Udah tembu manchak babi, dia sida lalu berengkah makai, ngirup sereta lalu betabi, betundi berandau enggau pangan diri. Nya alai baka nya meh tuju enggau reti jaku ‘Bebanchak Babi’ enggau cara, gaya iya dikereja urang ke tuai dulu kelia. Nyadi laban adat tu lama udah dilengkaka, nya alai sida ke rebak dudi kemaya ari tu ukai semina enda nemu reti leka jaku tu, tang mega nadai kala ninga iya disebut agi enti iya enda dirikod ngena teknologi pemadah kitai ti baka tu.
bebiau__ Miau ka manuk lalu besampi , baka ba pengawa belaki bebini tauka miau pengabang
Biau Pengabang Tuai Rumah Onggie (Rumah Gudang, Marudi, Baram.)
Sa, dua, tiga, empat, lima, enam, tu….joh!
Laban pechah periuk tanah,
Ganti periuk tani,
Parai orang ke tuai,
Ganti tubuh kami.
Jai labung batik,
Ganti labung Pelangi,
Nya alai aku diatu bebiau, betesau!
Oh ha! Oh ha! Oh ha!
Enda busung jerana bela tubuh jimat,
Kaki bekenji berindik di bela batu betap,
Lengan kanan ngelanggar di dan tapang lebat,
Belakang ngalih ngilang,
Tap kelambi baju kebat.
Ngeli nanyi ngetup puting beliung umat,
Lengan kanan tangga bentuk kelingkang kawat,
Lengan kiba ngayun ka selanjau ijau manuk belalat,
Baru nyawa tau nyapa, ngangau amat,
Ngangau ka orang di seregu rau beranyat,
Baka atap langkau kajang.
Dilanggar urat kedandi laki.
Enda busung jerana bela tubuh besai,
Kaki bekenji berindik di semilu batu chanai,
Lengan kanan ngelanggar di dan tapang bekumbai,
Belakang ngalih ngilang,
Tap kelambi baju engkerebai.
Pala luga-luga tata lala minyak bungai,
Ngeli nanyi ngetup puting beliung makai,
Lengan kiba tanggam bentuk kelingkang kawai,
Baru nyawa tau nyapa ngangau amai,
Di seregu rau rangkai,
Keranjai indai imbuk kedidi.
Enda busung jerana bela,
Tubuh lempung kaki bekenji,
Berindik di semilu batu anggung,
Lengan kanan ngelanggar di dan tapang betenung.
Belakang ngalih ngilang
Tap kelambi baju burung,
Pala tata lala minyak balung,
Ngeli nanyi ngetup puting punjung beliung,
Lengan kiba tanggam bentuk kelingkang selung,
Lengan kanan ngayun selanjau ijau manuk sabung,
Baru nyawa tau nyapa ngangau manjong,
Ngangau ka orang di bungkung keranji ngandung
Kerumbung burung tiung pulai hari.
Oh ha! Oh ha!
Nama ka ngakak munyi tajai,
Ngakak di dan perawan benang?
Nama ti nidit munyi landai,
Nidit dalam lubang?
Nama ti meletup munyi bedil?
Nama ti bedarup munyi bandir?
Nama ti ngensong munyi sengayan?
Nama ti engkebap munyi sempidan?
Nama ti merauk munyi kijang?
Nama ti nganggau munyi orang?
Oh… ya meh!
Tu deh Tuai Rumah Eddie,
Laban iya ngaga pedara piring lima,
Keduran piring lapan,
Ngayan piring, ngayan adding,
Piring lebat, piring ketupat,
Piring asi, piring ai,
Piring penganan, piring santan.
Laban kami tu ngalu ka Dato Alfred Jabu,
Nya nganjung pemansang ka kami ditu!
Sapa ti dikangau? Sapa ti ditesau?
Sapa dipadah, sapa ditesah?
Sapa dipulung, sapa dipanjung ka kitai deh?
Oh! Sapa ti ngambi ngabang, ngambi masang?
Ngambi nandai, ngambi makai?
Ngambi ngempa, ngambi ninja?
Ngambi nindung, ngambi ngipung?
Oh, nadai nemu! Uji Nain bekain buri,
Jawai bejalai munyi penerbai indu manyi,
Bunsu Asi lemi linti liut lumpang.
Anyam Nain bekain tating,
Jawai bejalai munyi penerbai indu naning,
Bunsu Piring betakating atas kelingkang!
“Oh, aku enda jingan, aku,
Enda jingan,” ku Kembung Kuyu.
Jampat nyaut sereta dilah jampat nyebut.
Oh, sapa ngambi ngabang, ngambi masang, Ngambi nandai, ngambi makai, deh?
Uji ngangau ka orang puchuk tapang puguk,
Betunjan di batang gerunggang mabuk,
Taruh puchuk pisang dugau,
Lebak tinggang kupak jagung lingkau,
Emperan tinggang kedian api kelasau,
Tanah madang kubah, dudi ditebang
Dulu bekerunja di sebelah menua,
Bungkung engkeranji ngandung
Dudi beranak dulu nyabak ada betekela,
Orang munggu madang seru,
Dudi matak dulu belilak nyadi sana,
Emperan madang ruan dudi diban
Dulu bekechanggak nyadi kenchala;
Menua Junti belaki enda kala laun,
Menua Singgok enda lisuh ngibun taun,
Belaki ka Bujang Ngindang Lengain Ulup Batu Lichin.
“Nuan ngambi ngabang, ngambi masang,
Ngambi nandai, ngambi makai,
Ngambi ngempa, ngambi ninja,
Ngambi nindung, ngambi ngipung.
Oh ha! Oh ha!
Laban nuan udah buya umpan,
Burik chapuk, burik manuk,
Buya asi burit periuk!”
“Oh! Aku sigi ka!
Sigi ka ngambi ngabang, ngambi masang!
Ngambi nandai, ngambi makai!
Ngambi ninja, ngambi ngempa!”
Oh ha! Oh ha!
“Oh, kini aku ngambi ngabang, ngambi masang,
Ngambi nandai, ngambi makai?”
Oh! Enda ibuh diambi, dikangau, ditesau dek!
Laban ngangau ka petara aki, petara ini,
Petara apai, petara indai,
Orang kelia, orang menya,
Orang ti sepa, orang ti jaga,
Ti lama tumpat, lama ruat,
Lama midang, lama tumbang!
Ni nuan Semaun dulu mabun nyadi ambun belayar midang
Berauh dulu nyepuh nyadi wuk empeliau arang;
Dek Mengga dulu laya nadi baya betanchum rang;
Dek Megi dulu rimpi nadi keri pumpun temiang;
Raja Tanyu runtuh tanju belaya ka indu peransang tunang;
Liu dulu pambu nadi iku belau lengang
Sida Entalai, sida Garai, sda Munan, sida Tawan,
Sida Imang, sida Balang, Sida Ngumbang, sida Melintang,
Sida Minggat, sida Rentap, sda Impin, sida Britin,
Sida Nyambong, sida Bukung?
Nya bai ngabang, bai masang,
Bai nandai, bai makai!
Enti sida ngabang,
Anang betubuh murus, betubuh antuh!
Mai ubat serangkap genap,
Batu mula temu!
Taring teruba iching!
Mai jimat mit amat,
Mesai sayap indu gerinang,
Besai kaki indu kebari,
Mesai tepan batu bulan,
Mesai gam gigi gumbang!
Ngasoh tanduk lenuk-lenuk,
Tumbuh di keruntuk pala rusa,
Beperiga mayuh pampang;
Batu akar ngekar enda beurat,
Bunsu taring uting babi emperingat,
Serekat jengkal Antu Kamba.
Nya nyadi ubat padi, ubat puli,
Nyadi jempuli batu asi, batu ai,
Batu gumbang, batu pasang!
Oh ha! Oh ha!
Sapa ti agi dikangau, agi ditesau?
Agi dipadah, agi ditelah?
Oh! Orang di ili empai diambi,
Orang di ulu empai nemu.
Nya Bujang Abang Sempandai,
Sempetuh ngambuh ngulai pinggai berangau
Ngangau ka orang di belambang madang tapang,
Tingkuh ka dulang nyepuh lempuang tungkul ati.
Ngangau ka orang di munggu madang pulu
Besatup jengku enggau sepit api,
Menua Bujang Abang Sempandai,
Sempetuh ngambuh mulai,
Bebini ka Emperaja Biak,
Endu Kerimpak Batu Cheling,
Seripah Imah Tanah Mirah
Pemugar Kaki Sumpin Pending.
Oh! Sapa ti agi diambi ngabang, diambi masang?
Diambi makai? Diambi nandai?
Diambi ngempa? Diambi ninja?
Oh! Orang di ulu empai nemu!
Orang di ili empai diambi!
Ngambi orang di Gelung Batu Nakung
Nyingit Nyingong baka bangkung chundai kemudi.
Orang Nuyan nyangking di batang baka seraung tuchung tanggi.
Orang di lembang samak bungkung,
Lepak-lepak baka chapak pinggai begeri.
Orang di Nuyan nyangking di batang,
Kelayang lang pulai hari.
Ni Buyau, indai Ngelai,
Tuai di Meligai Pungga Pungkang?
Nuan ngabang, nuan masang!
Nuan ngempa, nuan ninja!
“Oh! Aku sigi ngabang, sigi masang!
Sigi nandai, sigi makai!”
Oh ha! Oh ha!
Oh! Sapa agi diambi deh?
Orang di ulu empai nemu!
Orang di tengah empai dipadah!
Orang di ili empai diambi!
Ngangau ka orang Panggau Libau Lendat dibiau gerempung isang;
Orang di Merawa Lama munyi ti berimba bebong nebang.
Sida Keling Gerasi Nading Bujang Berani Kempang.
Sida Laja aka Dara Lantan Sekumbang, Merabong Kajang,
Sida Keling Aji Berani Mati, tau serang.
Nya alai sida Lulong, Indai Mendong,
Sida Kumang, Indai Abang,
Awak ka sida iya meda enggau nela,
Awak ka nyukung enggau mandong.
Oh! Sapa ti agi diambi, deh?
Agi! Sida Bujang Sempulang Gana, Jangkang Kirai Raja Sua!
Orang di tinting ringgit chiping,
Baka perenching panas pagi.
Di tatai ringgit bungai baka kerekai tugong padi.
Menua Sukung Durong Lamba Jinggau,
Selantang anak Pulang Gana.
Oh ha! Oh ha!
Ngangau ka orang di Nanga Marabenda,
Betumpu enggau Nanga Rending Dagang.
Kau Endau bepanggal dulang,
Menua Bujang Jangkang Kirai,
Seraja Sua Bujang Sepulang Gana,
Bebini ka Endun Serentum Tanah Tumbuh regah-regah puak menua.
Dayang Semelang Tanggi Buluh,
Sitor-sitor, ngelayang di danggor dandang uma.
Nya alai, nuan ngabang, nuan masang,
Nuan nandai, nuan makai!
Nuan ngempa, nuan ninja!
“Aku sigi ngabang, sigi masang, sigi ngempa, sigi ninja!”
Oh ha! Oh ha!
Nyadi nuan ngabang, anang ngabang tubuh murus!
Anang ngabang tubuh mutus!
Mai ubat serangkap genap,
Mai batu mula temu,
Taring semula iching,
Mai ubat padi, ubat jempuli,
Pengembai, jempulai,
Batu ai, batu asi,
Batu gumbang, batu pasang,
Awak ka kena kami ngulih ka utai,
Ngulih ka duit, ngulih ka ringgit,
Ngulih ka tawak, ngulih ka dumbak,
Ngulih bebendai, ngulih nyemparai,
Ngulih ka wang, ngulih ka barang,
Ulih jejunuk, jejukuk,
Sesulun, sesungkun,
Ulih mudah, ulih gerah,
Gerai nyamai nadai ngawa,
Chelap, embap, gayu guru,
Gerai nyamai.
Awak ka antu nadai ngachau,
Nadai ngerau kami.
Teguh batu, teguh nyawa.
bebuting ka menua__ ?
bedara __Miring
bedarup__Munyi labuh, baka pungu labuh enda bedaun.
beduruk__Begutung-ruyung.
begama__Manang ka ngabas penyakit lemai sebedau belian.
beganti taun__berubah taun, belinsur taun
beganti tikai__peda bekalih
begeliga__Peda Geliga
begiga__ngasu beburu
bejalai malam__ ngayap (kelia), turun ngiga lauk
bejirat iku__ukui rari laban takut
bekalih__jadi enggau ipar diri empu sepengudah mati bini tauka mati laki.
bekerendut dada__Meda aja lalu enda nulung.  Cunto: Kami sebuat tak bekerendut dada aja ukai enggai nulung madamka api ka makai langkau Entadu laban api udah mahu bendar.
bekikis bulu betis, bekesai bulu gundai __Nguji bepanapat-inat, sanggup beabis reta -tengkira/duit-ringgit/pemisi dikena ngulihka juluk ati
belabanka penemu__debate, berbahas
belah pauh__Ujan kelalu bangat.  Cunto: Kami sebuat badu nyala lalu berumban mulai ka diri meda ujan nyau belah pauh enggai ka tepagang laban bah besai.
belah rutan__Sama penguat, sama pengering sereta enda tealahka pangan diri.  Cunto: Pelaba aku maya bepilih besai ka sekali tu belah rutan YB ka tuai nya enggau pengari ka ngarika parti penyakal laban manifesto seduai iya sama bela narit ati pengundi.
belakang bungkuk diasuh ngema pintu, lengan singkung diasuh ngenyan alu.__Orang ti nadai penemu nya diasuh ngereja pengawa.
belega__Entara maya normal enggau datai kutur (indu), 3 bulan
belelang__ Bejalai ngagai menua bukai ketegal ti deka ngiga penemu, pengeraja tauka ketegal pengeringat tauka ketegal pengasa ati.
belunjakka penemu/jaku__Ngulang jaku tau ka randau senentang siti-siti pekara.
bemayau gila__Jaku kena ngelaungka ‘ngayap’. Cunto: “Nyau bebajik indu dara orang di ili dia, enti ka bemayau gila anang enda mai aku” pia ka Geranding ngagai Dinggam.
benda basa – Bansa benda ke diberi nyadi ke adat dikena masa orang ti benung ngulit. Chunto: mungkul, jabir, panding, etb.
benda__Sebengkah tajau mit
bengkak jari__Bepenti laban bini benung ngandung.  “Ukai enggai nulung nuan mantang gelegar nya aku tu tak bengkak jari” pia ka Kuda madahka Indai Engkai.
benung manah dikayam__ Bujang sigat biak tauka dara bajik ka biak tauka baru ngangkatka diri bujang/dara.
berangan balut – Mantaika leka main tauka ajat tauka kuntau ti enda nitihka atur tauka rurun ketegal ti enda tentu nemu (ngerichau).
berani babi__Berani enggau nadai akal.  Cunto: “Nuan tak berani babi, enti enda ngena akal dini nuan tealahka Chuban, iya ga besai agi ari nuan” Pia ka Sangga naganu anak iya.
berani kesa__Enda tentu nyengala berani, enda mega takut. Cunto: Empeni tak ama surut ama mansang maya ka becakap enggau Lidum, berani kesa aja.
berat jari__Ngelusu. Cunto: Dom enda ulih dikarapka kitai ngaduka titi nya laban iya berat jari.
berat tulang= berat jari=lembut buku siku__Ngelusu
berisan, beambu isan__Bebuti enggau isan maya nikah
berumban baban bemalam di rantau jalai, jamah lubah tumu datai__Enti berumban ngereja pengawa bedau tentu jampat tembu, tang enti jamah lubah kerja manah sereta asil iya pan meruan.
besai tai Laut__Besai tubuh tang kurang pengering ngerja pengawa.
besambi sai__Sama bela kering, belah rutan
besapat __ Pengawa ngaduka orang ka jadi mali
besara penemu__Bejuraika penemu
besaru arang__Perang antara tiga piak, perang segi tiga
besemetah__Belaban ke dalam ai
beserara bunga__Pengawa beserara enggau semengat orang ka udah mati, manang benyawa ngena pelian Serara Bunga/Bungai
besingka anjung_Enggai diau jenuh (anembiak mit)
besudi_Manang ngabas penyakit
betambit pintu, bekaling alu__Sampal nurun mindah tauka ngabang  nadai siku tinggal
betemu asap lia__Bisi nasit jadi melaki bini taja pan jauh ari pangan
betumbuk dan kandis__Jadi melaki bini diri mipar
biau – Sebengkah leka main invokasyen ti dikena ngenataika peminta ngagai Petara. Cunto: Peda bebiau
bidik  lansik__Benasit. Bidik endar ga nuan, kengka ka enggau kami ngasu lalu bulih.
bilas__Besai telenga mata, baka ka juling tang ukai juling, peda tak baka ka enda fokus
biley__beli, tuyu, sut
bilik __bilik sebuah di rumah panjai tauka rumah bagi sida ka enda berumah panjai
bilik tuai__bilik asal penatai aki ini
bingkuk batang empasa, lurus ulu lungga __Meri ukum enggau beciping.  Cunto: Atur Penghulu Empati nya ka dikumbai orang bingkuk batang empasa, lurus ulu lungga, bala anak iya semina diukum manuk siku tang sida ka bukai dipinta iya mata duit RM50.00.
bisi buya nanam tebu dinding__Bini tauka laki ka ninding, enggai meda bini/laki bungah tauka begulai enggau orang bukai.
bisi buya__Udah kala bepangan tauka kala makai tau ensepi utai diempa.
bisi lubang pemula__Nemu/pandai ngemulaka orang/ bisi lesung pipit
bisi ngisi keli__Udah belinsur gemu tauka perisi ari ka kurus ngelama tu.
bisi niki nibung, bisi niki pinang (benibung, bepinang) __Beciping.  Cunto: Tuai Rumah Jugi selalu dikenang bala anembiak iya, laban iya enggai meda sida iya serumah bisi niki nibung, bisi niki pinang.
bisi penyelisih__Bisi pengaruh ngambika enda besatup enggau munsuh tauka penusah
bisi tulang datai__Pengering ti enda ngipakka gamal.
bisi utai ngarung__Tulung antu/OrangP anggau
bisi utai ngembar__Bisi antu nulung.
biuh__empias tauka munyi dauh ai
buah jaku – Leka kenang tauka batang pekara ka dikenang dalam randau rama tauka dalam bejuraika penemu.
buah merdeka__Pemansang dibai perintah
buah penemu__Runding dalam sebengkah-sebengkah pekara.
buah ubi laun dikali buruk di pun, buah empasa laun diempa lunggar taun__Enda ulih diguna laban udah lunggar maya.
buai batu – i. Enda ingatka semaya,  ii. Badu ngundang/beguang agi. Iii. Enda ingat ke pangan agi.  Cunto: Udah ka alah dalam pengawa bepilih tu tadi YB lalu buai batu enggau rayat Ulu Krian.
bujang gelau__Ngabang sari dudi ari maya pengawa ka nyadi.
bula enggai__Ati deka tang mulut nyebut enggai.  Cunto: Sida iya serumah bula enggai projek anak manuk nya,  maya YB meri tak berumban sida iya ngambi.
bulan begantung senduk __Maya penyuntuk ketegal enda cukup pemakai tauka belanja.
bulan buruk burit__Maya ngetau, enti anak manuk mecah maya tu suah enda nyadi laban buruk burit.
bulan tumbuh di tapa__Pekara ka ditemu enda nyadi.
bulu siga__Bulu manuk ka keciak
buluh balang__Orang ka betesau/Penesau-begerah tama ke bulik tauka sebelah ruai maya gawai tauka pengerami bukai.
bunga/bungai lepang__Sebansa leka main dikena nimang tauka merindang anak mit. Chunto: Lepang-lepang bebunga lepang, Liut-liut daun entemut, Puputka ribut sabung petang, Lepang-lepang bebunga lepang. Lepang-lepang bebunga lepang, Aya Uman selalu bejalai malam, Ngiga pangan peransang tulang, Lepang-lepang bebunga lepang.
bungai jaku __Gerinek jaku ti dikena nerangka pemanah elemen munyi ti ditambahka enggau pemetul empas leka jaku dalam karya tauka lebuh maya bejaku.
bungkuk undang__pangkuh, bungkuk ba pun pegu.
bunsu bubut__Dalam jerita tauka leka Sabak Nerengka, Bunsu Bubut pengemata Pintu Tanah antara menua Sebayan enggau dunya, sebedau rembus ba Titi Rawan/ Andau Titi Penguji
bunsu ribut__Legend dalam cerita lama Iban
buntak pulai buntak __Pulai puku, enda untung, enda ga rugi. Cunto: Endun Endayan tak buntak pulai buntak pegi kerja 10 taun di Johor nadai meda pengidup iya berubah.
burit anak padi__Awak/apak ka udah alai nanam anak padi paya.
buruk siku__Ngambi utai ka udah diberi pulai baru.
burung sinu__ Burung ka nandaka bisi orang mati.
burung/beburung – Bansa burung ti nyadi peduman dalam daya idup Iban. Pengawa Iban ti belalauka burung tu disebut ’beburung’. Kelia, lebuh ngereja pengawa bansa Iban bepegai ngagai tunjuk ajar Tuai Burung. Tiap-tiap bansa burung tu enda sebaka padah; burung manah ngasuh pengawa mujur tang burung jai nagang pengawa dikereja. Bansa burung bisa ti nyadi peduman dalam daya idup Iban nya ditusun baka tu: Iban – English – Nama Saintifik  i.      Ketupung Rufous Piculet Sasia abnormis (alarm cry) ii.     Beragai Scarlet-rumped Harpactes Trogon duvauceli iii.    Papau Diard’s Trogon Harpactes diardi -(Kelabu/Senabung) (alarm cry) iv.   Bejampung Crested Jay Platylophus  galericulatus v.    Embuas banded Kingfisher Lacedo pulchella vi.   Pangkas Maroon Woodpecker Blythipicus (Kutuk) (alarm cry) rubiginosus Vii. Nendak White-rumped Shama Copsychus  Malabaricus Sekeda bansa burung enggau jelu ti tau dikena beburung iya nya: i.      Burung Malam ii.     Beriak iii.    Raja Burung (Kung/Kuang Kapung) iv.   Tuchuk v.    Kijang beburung -  Beburung tu pengawa dalam daya idup Iban ti pechayaka animisme.
busung__Tulah
butang antu__ Butang enggau orang ti apin diambi tebalu tauka orang ti agi ngulit.
butang basah (nyentuk)__Butang nyeruga tauka terang. Pengawa salah udah nyata dipeda sereta disangkaika enggau darah manuk lalu dipansutka butang.
butang besangkung __Lelaki ngelalaika identiti diri tauka madahka diri bujang lalu butang enggau bini orang. Udah tebantai pengawa dia identiti iya ditemu orang. Lelaki nya deka betimbang nyangkung indu nya setengah ari tunggu iya.
butang betampik (homoseksual/lesbian) __Butang enggau orang ti sama seks. Indu beleman enggau indu
butang betumbang – Beleman enggau lelaki tauka indu ti ukai laki tauka bini diri empu. butang enggau bini diri – Tama ke kibung napatka bini ti udah dulu nindukka diri ninggalka temuai ti enggau berandau. Temuai agi dedugau nganti iya ti pansut enggau berandau baru. Pengawa ti enda manah nya tau ditunggu temuai nya. Tunggu patut diisi ngena sesingkap mangkuk batu. Mangkuk nya ditangkupka temuai ba pucuk tuga/ tunggul tauka kayu ti entakka tuntun punggung ba tengah laman rumah pesalah nya tauka endur ti dipansa mensia mayuh agi kandang kair manuk ari rumah pesalah. Tunggu nya dikumbai Apai Salui Belabung Jalung.
butang ilum__Butang ketegal ngilum pinang ke laki tauka bini orang.
butang ngambu__Ngambu tauka ngaku diri bisi butang enggau bini tauka laki orang tang nadai chukup penerang. Iya ti ngambu nya aja ti ditinggang penyalah.
butang ngeladang __Lelaki tauka indu kampar butang enggau laki tauka bini orang ti alai iya diau.
butang perarang __Butang ti enda terang tauka nyata ti ngujungka orang melaki bini sarak. Mayuh agi beserak enggau ninding pangan diri.
butang rangkai __1. Udah terang butang tang apin bulih tubuh pangan. 2. Lelaki tauka indu ti nundi bini tauka laki orang ti enggai ditundi. Iya ti nundi nya salah kediri.  2. Ngambu diri bisi beleman enggau orang, tang ka bendar nadai.
butang tinchin – Butang enggau tunang orang ti udah nerima tauka dipelepa ngena tinchin.
butang uduk – Butang enggau rambang diri. Rambang iya nya endang udah belaki tauka bebini baru, udah ti sarak enggau iya.
_Meredup
mutus ati__Enda ulih ditagang agi
mutus berani__Amat berani
mutus rampung__Berani ati

No comments:

Post a Comment